Milli holesterin bilim maksatnamasyna (NCEP), Amerikan süýji kesel birleşigine (ADA) we CDC-e görä, saglygy goraýyş çykdajylaryny we öňüni alyp boljak şertlerde ölümleri azaltmakda lipid we glýukoza derejesine düşünmegiň ähmiýeti möhümdir. [1-3]
Dislipidemiýa plazmanyň ýokarlanmagy hökmünde kesgitlenýärholesterin ýa-da trigliseridler (TG), ýa-da ikisi, ýa-da pesýokary dykyzlykly lipoprotein (HDL)aterosklerozyň ösmegine goşant goşýan dereje.Dislipidemiýanyň esasy sebäpleri, TG-nyň aşa köp öndürilmegine ýa-da kemçilikli arassalanmagyna getirýän gen mutasiýalaryny öz içine alyp biler wepes dykyzlykly lipoprotein (LDL)holesterin ýa-da HDL-den az önüm öndürmekde ýa-da aşa arassalamakda.Dislipidemiýanyň ikinji derejeli sebäpleri, doýýan ýagyň we holesteriniň aşa köp iýmitlenmegi bilen oturýan durmuş ýörelgesini öz içine alýar. [4]
Holesterin, öýjük membranasynyň emele gelmegi we işlemegi, gormon sintezi we ýagda erän witamin öndürmek üçin zerur bolan haýwan dokumalarynda, ganda, ötde we haýwan ýaglarynda bar bolan lipiddir.Holesterin lipoproteinlerdäki gan akymyndan geçýär.5 LDL membranalarda ýa-da steroid gormonlarynyň sintezi üçin ulanylýan öýjüklere holesterini iberýär.6 LDL derejesiniň ýokarlanmagy arteriýalarda holesteriniň köpelmegine sebäp bolýar. [5]Munuň tersine, HDL öýjüklerden artykmaç holesterini ýygnaýar we bagryň içine getirýär. [6]Gandaky holesteriniň ýokarlanmagy beýleki maddalar bilen birleşip, plakanyň döremegine sebäp bolup biler.TG, gliseroldan we adatça ýag öýjüklerinde saklanýan üç ýagly kislotalardan emele gelýär.Gormonlar naharlaryň arasynda energiýa üçin TG goýberýär.TG ýürek keselleriniň döremek howpuny ýokarlandyryp biler we metabolik sindromyň alamaty hasaplanýar;şeýlelik bilen, lipidlere gözegçilik etmek möhümdir, sebäbi gözegçiliksiz dislipidemiýa koronar ýürek keseliniň ösmegine sebäp bolup biler. [7]
Dislipidemiýa zardyň kömegi bilen diagnoz goýulýarlipid profil synagy.1Bu synag jemi holesterini, HDL holesterini, TG we LDL holesterini hasaplaýar.
Süýji keseli
Süýji keseli, dowamly kesel bolup, bedeniň insulin we glýukagon ulanmagynyň bozulmagy bilen häsiýetlendirilýär.Glýukagon glýukozanyň pes konsentrasiýasyna jogap hökmünde bölünip çykýar, netijede glikogenoliz bolýar.Iýmit kabul edilmegine jogap hökmünde insulin bölünip çykýar, öýjükleriň gandan glýukozany almagyna we saklamak üçin glikogene öwürmegine sebäp bolýar. [8]Glýukagon ýa-da insuliniň işlemezligi giperglikemiýa sebäp bolup biler.Süýji keseli ahyrsoňy gözlere, böwreklere, nerwlere, ýürege we gan damarlaryna zeper ýetirip biler.Süýji keselini anyklamak üçin ulanylýan köp synag bar.Bu synaglaryň käbiri tötänleýin gan glýukozasyny we agyz bekleýän plazma glýukoza synaglaryny öz içine alýar. [9]
Epidemiologiýa
CDC-e görä, 71 million amerikan ulularynda (33,5%) dislipidemiýa bar.Holesterini ýokary bolan 3 adamdan diňe 1-siniň gözegçiligi bar.Uly ýaşly amerikalylaryň ortaça holesterini 200 mg / dL.11 CDC hasaplaýar, 29,1 million amerikalynyň (9,3%) süýji keseli bar, 21 million diagnoz goýuldy we 8,1 million (27,8%) anyklanmady. [2]
Giperlipidemiýahäzirki jemgyýetde giňden ýaýran “baýlyk keseli”.Soňky 20 ýylda dünýäde ýokary derejä ýetdi.BSGG-nyň maglumatlaryna görä, 21-nji asyrdan bäri her ýyl uzak möhletli giperlipidemiýa sebäpli ýüze çykýan ýürek-damar we serebrowaskulýar kesellerinden (ýiti miokard infarkty we insult) ortaça 2,6 million adam ölýär.Europeanewropaly ulularda giperlipidemiýanyň ýaýramagy 54%, Europeanewropalylaryň takmynan 130 millionynda giperlipidemiýa bar.ABŞ-da giperlipidemiýa bilen kesellemek Europeewropadakydan birneme agyr, ýöne birneme pes.Netijeler ABŞ-da erkekleriň 50 göteriminiň we aýallaryň 48 göteriminde giperlipidemiýanyň bardygyny görkezýär.Giperlipidemiýa bilen kesellänler serebral apopleksiýa ýykgyn edýärler;Adam bedeniniň gözündäki gan damarlary petiklense, görüşiň peselmegine ýa-da kör bolmagyna sebäp bolar;Eger böwrekde ýüze çyksa, böwrek arteriosklerozynyň döremegine, näsagyň kadaly böwrek işine we böwrek ýetmezçiliginiň ýüze çykmagyna sebäp bolar.Aşaky böleklerde ýüze çyksa, nekroz we ýaralar bolup biler.Mundan başga-da, ýokary gan lipidleri gipertoniýa, öt daşlary, pankreatit we garry demans ýaly kynçylyklara sebäp bolup biler.
GEÇIRIŞLER
1. Milli holesterin bilim maksatnamasynyň (NCEP) Ulularda ýokary ganly holesterini ýüze çykarmak, baha bermek we bejermek boýunça bilermenler toparynyň üçünji hasabaty (Ululary bejermek paneli III) jemleýji hasabat.Aýlanyş.2002; 106: 3143-3421.
2. CDC.Süýji keseliniň milli hasabaty.14-nji oktýabr 2014. www.cdc.gov/diabetes/data/statistics/2014statisticsreport.html.2014-nji ýylyň 20-nji iýuly.
3. CDC, ýürek keselleriniň we insultyň öňüni alyş bölümi.Holesteriniň faktlar sahypasy.www.cdc.gov/dhdsp/data_statistics/fact_sheets/fs_cholesterol.htm.2014-nji ýylyň 20-nji iýuly.
4. Goldberg A. Dislipidemiýa.Merck Manual Professional wersiýasy.www.merckmanuals.com/professional/endocrine_and_metabolic_disorders/lipid_disorders/dyslipidemia.html.2014-nji ýylyň 6-njy iýuly.
5. Milli ýürek, öýken we gan instituty.Bloodokary gan holesterini öwreniň.https://www.nhlbi.nih.gov/health/health-topics/topics/hbc/.2014-nji ýylyň 6-njy iýuly.
6. Waşington uniwersiteti web serweri.Holesterin, lipoproteinler we bagyr.http://courses.washington.edu/conj/bess/cholesterol/liver.html.2014-nji ýylyň 10-njy iýuly.
7. Maýo klinikasy.Chokary holesterin.www.mayoclinic.org/diseases-conditions/high-blood-cholesterol/in-depth/triglycerides/art-20048186.2014-nji ýylyň 10-njy iýuny.
8. Süýji keseli.Glýukagon.www.diabetes.co.uk/body/glucagon.html.2014-nji ýylyň 15-nji iýuly.
9. Maýo klinikasy.Süýji keseli.www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetes/basics/tests-diagnosis/con-20033091.2014-nji ýylyň 20-nji iýuny.
Iş wagty: Iýun-17-2022